Suy sinh dục nam là gì? Làm sao để nhận biết và khắc phục?

Suy sinh dục nam là tình trạng cơ thể nam giới không sản xuất đủ hormone testosterone cần thiết cho chức năng sinh lý và sinh sản, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tâm lý và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Hãy cùng tìm hiểu suy sinh dục nam là gì, dấu hiệu ra sao và đâu là hướng khắc phục hiệu quả.

Suy sinh dục nam là gì?

Suy sinh dục là tình trạng thiếu hụt testosterone kèm theo các triệu chứng hoặc dấu hiệu giảm sản xuất tinh trùng. Suy sinh dục nam giới có thể do rối loạn tinh hoàn (nguyên phát) hoặc do trục hạ đồi – tuyến yên (thứ phát).

Bệnh suy sinh dục nam có thể là bẩm sinh hoặc mắc phải do lão hóa, bệnh tật, tác dụng phụ của thuốc,… Tình trạng này có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng phổ biến hơn ở nam giới trung niên và cao tuổi.

Các loại suy sinh dục ở nam giới

Suy sinh dục nam được phân loại dựa trên nguyên nhân gây rối loạn trục điều hòa nội tiết và chức năng tinh hoàn:

• Suy sinh dục nguyên phát (suy tinh hoàn): Tình trạng này xảy ra khi tinh hoàn bị tổn thương hoặc mất khả năng sản xuất testosterone, mặc dù tín hiệu kích thích từ tuyến yên vẫn hoạt động bình thường.
• Suy sinh dục thứ phát (suy trục dưới đồi – tuyến yên): Suy sinh dục thứ phát liên quan đến rối loạn tại vùng dưới đồi hoặc tuyến yên, nơi điều khiển sản xuất hormone LH và FSH. Khi hai hormone này bị thiếu hụt, tinh hoàn không nhận được tín hiệu kích thích để sản xuất testosterone. Nguyên nhân có thể do u tuyến yên, chấn thương sọ não, suy dinh dưỡng hoặc stress kéo dài.

Ngoài ra, còn một dạng suy sinh dục khác là suy sinh dục hỗn hợp, bao gồm cả nguyên phát và thứ phát, thường gặp ở người lớn tuổi hoặc người mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường, béo phì, bệnh gan thận, gây ảnh hưởng toàn diện đến cả trục nội tiết và chức năng tinh hoàn.

Bệnh thường xuất hiện ở người cao tuổi hoặc người có bệnh nền

Triệu chứng suy sinh dục nam thường gặp

Suy sinh dục nam có thể xuất hiện ở bất kỳ giai đoạn nào trong cuộc đời nam giới, tùy thuộc vào thời điểm hormone testosterone bị thiếu hụt. Các dấu hiệu sẽ thể hiện khác nhau tùy theo giai đoạn phát triển:

1. Giai đoạn bào thai

Đây là dấu hiệu của suy sinh dục bẩm sinh, xảy ra trong giai đoạn thai kỳ, đặc biệt ở thời kỳ tam cá nguyệt đầu tiên. Nếu không có testosterone, thai nhi sẽ phát triển bộ phận sinh dục nữ. Còn thiếu hụt testosterone, bé trai có thể bị rối loạn phát triển cơ quan sinh dục như tinh hoàn ẩn, dương vật nhỏ bất thường (micropenis), thậm chí mơ hồ giới tính.

2. Ở tuổi dậy thì

Khi cơ thể không sản xuất đủ testosterone trong giai đoạn dậy thì, nam giới sẽ chậm phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát. Triệu chứng bao gồm: chậm phát triển cơ bắp, ít hoặc không có lông mu, lông nách, giọng nói không trầm, dương vật và tinh hoàn nhỏ, không tăng trưởng chiều cao đúng lứa tuổi, ngực phát triển bất thường,… Đồng thời, ham muốn tình dục cũng thấp hơn so với bạn bè cùng trang lứa.

3. Ở người trưởng thành

Suy sinh dục ở người lớn thường diễn tiến âm thầm và kéo dài. Biểu hiện thường gặp gồm: giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương, mệt mỏi, khó tập trung, giảm khối lượng cơ và mật độ xương, tăng mỡ bụng, thay đổi tâm trạng (buồn bã, dễ cáu gắt), rụng lông/tóc, mất ngủ,… Một số trường hợp còn bị vô sinh do giảm chất lượng và số lượng tinh trùng.

Nguyên nhân gây suy sinh dục nam

Suy sinh dục nam xuất phát từ sự rối loạn sản xuất testosterone do nhiều yếu tố tác động đến tinh hoàn hoặc trục nội tiết vùng dưới đồi – tuyến yên. Tùy thuộc vào vị trí tổn thương, nguyên nhân được chia thành hai nhóm chính:

1. Suy sinh dục nguyên phát

Suy sinh dục nguyên phát xảy ra khi tinh hoàn bị tổn thương trực tiếp. Một số nguyên nhân thường gặp bao gồm: hội chứng Klinefelter (rối loạn di truyền khiến tinh hoàn teo nhỏ), viêm tinh hoàn do vi rút quai bị, chấn thương vùng bìu, xoắn tinh hoàn, hóa trị hoặc xạ trị điều trị ung thư. Các bệnh lý này làm giảm khả năng sản xuất testosterone dù tín hiệu từ tuyến yên vẫn bình thường.

2. Suy sinh dục thứ phát

Do rối loạn ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên khiến tinh hoàn không được kích thích để tạo testosterone. Nguyên nhân có thể là u tuyến yên, suy tuyến yên, chấn thương sọ não, suy dinh dưỡng nặng, sử dụng steroid kéo dài hoặc căng thẳng mạn tính. Những rối loạn này làm giảm hoặc ngưng sản xuất các hormone LH và FSH có chức năng kích thích tinh hoàn hoạt động.

Yếu tố làm tăng nguy cơ suy sinh dục ở nam giới

Ngoài các nguyên nhân trên, một số yếu tố sau có thể làm tăng nguy cơ suy sinh dục ở nam giới, đặc biệt là khi kết hợp với quá trình lão hóa hoặc bệnh lý mạn tính:

• Tuổi tác: Nam giới sau 40 tuổi có nguy cơ giảm dần testosterone tự nhiên, trung bình khoảng 1 – 2%/năm. Tình trạng này gọi là suy sinh dục khởi phát muộn hoặc mãn dục nam.
• Béo phì: Mỡ thừa, đặc biệt ở vùng bụng, làm tăng chuyển đổi testosterone thành estrogen, gây rối loạn nội tiết và ức chế sản xuất hormone sinh dục.
• Tiểu đường tuýp 2: Rối loạn chuyển hóa insulin và đường huyết ảnh hưởng đến chức năng trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn.
• Stress kéo dài: Áp lực tâm lý làm tăng nồng độ cortisol, từ đó ức chế trục nội tiết sinh dục và làm giảm sản xuất testosterone.
• Chấn thương tinh hoàn hoặc phẫu thuật vùng chậu: Có thể ảnh hưởng trực tiếp đến mô tinh hoàn hoặc hệ thần kinh điều khiển chức năng sinh dục.
• Sử dụng steroid hoặc thuốc an thần kéo dài: Làm rối loạn cơ chế nội tiết tự nhiên, gây ức chế sản xuất testosterone nội sinh.

Sử dụng thuốc an thần kéo dài có thể làm rối loạn cơ chế sản xuất testosterone tự nhiên của cơ thể

Suy sinh dục ở nam giới có nguy hiểm không?

Thiếu hụt testosterone kéo dài có thể dẫn đến giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương, vô sinh do giảm chất lượng tinh trùng. Ngoài ra, suy tuyến sinh dục nam còn làm tăng nguy cơ loãng xương, mất khối lượng cơ, tích mỡ nội tạng, gây béo phì và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đái tháo đường.

Về mặt tâm lý, người bệnh suy sinh dục nam có thể rơi vào trạng thái mệt mỏi, trầm cảm, kém tự tin, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống và các mối quan hệ xã hội. Vì vậy, nếu chủ quan không điều trị, suy sinh dục nam có thể để lại hậu quả lâu dài cho sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của người bệnh.

Cách chẩn đoán suy sinh dục nam giới

Để chẩn đoán suy sinh dục nam, bác sĩ thường xem xét các triệu chứng lâm sàng kết hợp với xét nghiệm cận lâm sàng:

• Khai thác bệnh sử và triệu chứng: Bác sĩ sẽ hỏi về các dấu hiệu nghi ngờ như giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương, mệt mỏi kéo dài, trầm cảm, thay đổi khối cơ, tăng mỡ bụng, rụng lông, rụng tóc, mất ngủ,…
• Khám lâm sàng: Đánh giá sự phát triển cơ bắp, mật độ lông, kích thước tinh hoàn, tuyến vú và các đặc điểm sinh dục thứ phát để tìm dấu hiệu thiếu hụt testosterone.
• Xét nghiệm máu:

• • Định lượng testosterone toàn phần: Thường được lấy vào buổi sáng (7 – 10h), khi nồng độ hormone cao nhất. Giá trị dưới 300ng/dL là dấu hiệu cảnh báo suy sinh dục.
  • LH, FSH: Giúp phân biệt suy sinh dục nguyên phát hay thứ phát. Nếu chỉ số LH, FSH cao có thể do suy tinh hoàn, thấp có thể là rối loạn trục hạ đồi – tuyến yên.
  • Prolactin, TSH hoặc MRI tuyến yên: Xét nghiệm này được chỉ định khi bác sĩ nghi ngờ u tuyến yên hoặc rối loạn nội tiết phối hợp.

• Xét nghiệm tinh dịch đồ (nếu cần): Xét nghiệm tinh dịch đồ giúp đánh giá khả năng sinh sản trong trường hợp nghi ngờ vô sinh.

Điều trị suy sinh dục ở nam giới như thế nào?

Điều trị suy sinh dục nam bác sĩ thường dựa vào nguyên nhân và mức độ suy giảm testosterone để chỉ định phương pháp phù hợp:

• Liệu pháp thay thế testosterone (TRT): Dành cho nam giới có testosterone thấp rõ rệt và có triệu chứng lâm sàng. Testosterone có thể được bổ sung qua nhiều dạng như gel bôi, miếng dán, tiêm bắp hoặc viên uống. Mục tiêu là đưa nồng độ hormone về mức bình thường, cải thiện chức năng sinh lý và sức khỏe tổng thể.
• Điều trị nguyên nhân nền: Nếu suy sinh dục thứ phát do u tuyến yên, chấn thương sọ não, stress kéo dài hoặc dùng thuốc ức chế nội tiết, cần xử lý các yếu tố này trước khi thay thế testosterone.
• Kích thích sản xuất nội sinh: Dùng thuốc như hCG hoặc clomiphene citrate giúp kích thích tuyến yên hoạt động, phù hợp với người muốn duy trì khả năng sinh sản.
• Thay đổi lối sống: Giảm cân nếu béo phì, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc, tránh stress và hạn chế rượu bia giúp hỗ trợ tăng testosterone tự nhiên.
• Theo dõi định kỳ: Cần tái khám thường xuyên để kiểm tra nồng độ testosterone, chỉ số huyết học, lipid máu, PSA và đánh giá hiệu quả điều trị.

Phòng ngừa suy sinh dục nam như thế nào?

Suy sinh dục nam là tình trạng có thể âm thầm tiến triển trong nhiều năm, mặc dù không thể phòng ngừa hoàn toàn trong các trường hợp do bẩm sinh hoặc tuổi tác, nam giới vẫn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh và làm chậm quá trình suy giảm testosterone thông qua các biện pháp sau:

1. Duy trì lối sống lành mạnh

Hạn chế tối đa rượu bia, thuốc lá và các chất kích thích khác hoặc uống thuốc an thần kéo dài. Đặc biệt, nam giới tuyệt đối không nên sử dụng steroid đồng hóa để tăng cơ, vì chúng có thể làm ức chế trục nội tiết tự nhiên và gây teo tinh hoàn, giảm testosterone nội sinh. Ngủ đủ giấc và tránh thức khuya cũng giúp ổn định hormone.

2. Tập luyện thể thao và giữ cân nặng hợp lý

Vận động thể chất đều đặn, đặc biệt là các bài tập sức bền và tăng cơ như chạy bộ, bơi lội, nâng tạ, giúp kích thích sản xuất testosterone tự nhiên. Duy trì chỉ số BMI ở mức khỏe mạnh giúp ngăn ngừa tình trạng mỡ bụng – yếu tố làm tăng chuyển đổi testosterone thành estrogen.

3. Kiểm soát tốt các bệnh nền

Các bệnh mạn tính như tiểu đường tuýp 2, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và béo phì có liên quan mật thiết đến suy sinh dục nam. Kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp và cholesterol không chỉ bảo vệ tim mạch mà còn duy trì chức năng nội tiết ổn định.

4. Chế độ dinh dưỡng khoa học

Ăn uống cân bằng với đủ các nhóm dưỡng chất như protein, chất béo tốt, vitamin và khoáng chất giúp hỗ trợ hoạt động của tinh hoàn và tuyến yên. Ưu tiên thực phẩm giàu kẽm (hàu, hải sản, trứng), vitamin D (cá béo, nấm, ánh nắng sớm), cùng các chất chống oxy hóa như vitamin E, C để bảo vệ tế bào Leydig – nơi sản xuất testosterone trong tinh hoàn.

Thực hiện lối sống lành mạnh chính là yếu tố giúp bảo vệ sức khỏe lâu dài

Ngoài việc duy trì lối sống điều độ và chế độ ăn uống hợp lý, nam giới bị suy sinh dục có thể cân nhắc bổ sung thêm các tinh chất thiên nhiên như Eurycoma Longifolia, chiết xuất Thông biển Pháp và hàu biển. Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận những hoạt chất này giúp kích thích cơ thể tăng sản xuất Testosterone nội sinh và Nitric Oxide, từ đó hỗ trợ cải thiện chức năng sinh lý nam, bao gồm tăng cường ham muốn, cải thiện chất lượng tinh trùng, giảm tình trạng xuất tinh sớm, rối loạn cương, đồng thời làm chậm tiến trình mãn dục.

Khi nào thì nên đi tầm soát suy sinh dục?

Nam giới nên chủ động tầm soát suy sinh dục khi xuất hiện những dấu hiệu bất thường về sức khỏe sinh lý, đặc biệt trong các trường hợp sau:

• Từ 35 tuổi trở lên, nếu có biểu hiện giảm ham muốn, mệt mỏi không rõ nguyên nhân, yếu cơ, mất tập trung, hay cáu gắt hoặc có dấu hiệu trầm cảm, cần nghĩ đến khả năng thiếu hụt testosterone.
• Trường hợp vô sinh không rõ nguyên nhân, tinh dịch đồ bất thường hoặc khó có con dù đã cố gắng trong thời gian dài, cũng nên kiểm tra hormone sinh dục để loại trừ suy sinh dục tiềm ẩn.
• Người mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường tuýp 2, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu hay béo phì,… có thể ảnh hưởng đến trục nội tiết sinh dục.
• Người có tiền sử xạ trị, hóa trị ung thư, chấn thương tinh hoàn hoặc sọ não,… có nguy cơ bị tổn thương tinh hoàn hoặc trục dưới đồi – tuyến yên – tinh hoàn.

Thắc mắc liên quan đến suy sinh dục nam

Suy sinh dục nam và một số thắc mắc thường gặp:

1. Suy sinh dục nam có chữa khỏi hoàn toàn được không?

Không phải tất cả trường hợp suy sinh dục nam đều có thể điều trị dứt điểm, đặc biệt khi nguyên nhân do tổn thương không hồi phục tại tinh hoàn hoặc tuyến yên. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng cách, đa số nam giới có thể cải thiện rõ rệt. Liệu pháp hormone thay thế (TRT) kết hợp điều chỉnh lối sống và xử lý nguyên nhân nền có thể giúp duy trì nồng độ testosterone ở mức bình thường.

2. Có thể sinh con bình thường nếu bị suy sinh dục không?

Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là khi mức độ suy sinh dục nhẹ và được điều trị kịp thời, khả năng sinh sản của nam giới vẫn có thể được bảo tồn. Tuy nhiên, nếu là suy sinh dục nguyên phát nặng, khi tinh hoàn không còn khả năng sinh tinh thì việc thụ thai tự nhiên sẽ gặp nhiều khó khăn. Khi đó, cần phối hợp các biện pháp hỗ trợ sinh sản như kích thích tinh hoàn, trích tinh trùng hoặc thụ tinh trong ống nghiệm.

Suy sinh dục nam là tình trạng ảnh hưởng toàn diện đến sức khỏe sinh lý, thể chất và tinh thần của người bệnh. Nhận biết sớm triệu chứng, tầm soát định kỳ và áp dụng đúng phương pháp điều trị sẽ giúp nam giới kiểm soát bệnh hiệu quả, tăng cường chất lượng cuộc sống và bảo vệ khả năng sinh sản lâu dài.