Bệnh suy sinh dục: Triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Suy sinh dục là tình trạng rối loạn nội tiết khá phổ biến ở cả nam và nữ nhưng thường bị bỏ qua vì triệu chứng ban đầu dễ nhầm lẫn với stress hay lão hóa. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, suy sinh dục có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống như giảm ham muốn, rối loạn cương, vô sinh, rối loạn kinh nguyệt…

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhận diện các triệu chứng điển hình, cách chẩn đoán theo y khoa và những phương pháp điều trị hiệu quả đang được áp dụng hiện nay.

Suy sinh dục là gì?

Suy sinh dục là tình trạng các tuyến sinh dục trong cơ thể sản xuất ít hoặc không sản xuất đủ lượng hormone sinh dục bình thường. Ở giai đoạn dậy thì, hormone sinh dục giúp kiểm soát sự phát triển của vú, tinh hoàn và lông mu ở cả 2 giới và đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất tinh trùng ở nam và kinh nguyệt ở nữ.

Tùy thuộc vào thời điểm, mức độ suy sinh dục có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của cơ quan sinh dục, cản trở tuổi dậy thì hoặc gây vô sinh và rối loạn chức năng tình dục.

Các loại thường gặp

Theo nhiều nghiên cứu, suy sinh dục được phân thành hai loại, nguyên phát và thứ phát.

• Suy sinh dục nguyên phát: Đây là tình trạng tinh hoàn hoặc buồng trứng không hoạt động bình thường.
• Suy sinh dục thứ phát: Là hiện tượng vùng dưới đồi và tuyến yên không hoạt động bình thường, dẫn đến truyền tín hiệu bị lỗi đến tinh hoàn hoặc buồng trứng để sản xuất hormone sinh dục. Dạng suy sinh dục này có thể gây vô sinh.

Tại sao lại xảy ra suy sinh dục?

Nguyên nhân phổ biến nhất gây suy tuyến sinh dục nguyên phát là hội chứng Klinefelter ở bé trai và hội chứng Turner ở bé gái. Cứ 2.500 đến 10.000 trẻ sinh ra thì có một trẻ mắc hội chứng Turner và cứ 500 đến 1.000 trẻ sinh ra thì có 1 trẻ mắc hội chứng Klinefelter.

Các nguyên nhân khác gây suy sinh dục nguyên phát bao gồm:

• Một số rối loạn tự miễn dịch như bệnh Addison, suy tuyến cận giáp
• Nhiễm trùng
• Bệnh gan và thận
• Nhiễm bức xạ
• Trải qua phẫu thuật

Nguyên nhân gây suy sinh dục thứ phát bao gồm:

• Rối loạn di truyền (hội chứng Kallmann)
• Chán ăn tâm lý
• Nhiễm trùng
• Thiếu hụt dinh dưỡng
• Rối loạn tuyến yên
• Nhiễm bức xạ
• Ca phẫu thuật lớn ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân và sức khỏe sinh lý
• Tổn thương
• Khối u
• Giảm cân đột ngột
• Sử dụng steroid hoặc thuốc phiện

Suy sinh dục thứ phát ảnh hưởng đến cả bé trai và bé gái như nhau.

Những ai có nguy cơ mắc phải?

Những cá nhân có nguy cơ mắc chứng suy sinh dục bao gồm:

• Người bị đái tháo đường, béo phì, suy thận mạn, xơ gan…
• Người mắc các bệnh như bệnh tim mạch vành, tăng huyết áp, đột quỵ và bệnh động mạch ngoại biên thường bị suy giảm testosterone, dẫn đến nguy cơ cao mắc suy sinh dục.
• Các bệnh ảnh hưởng đến quá trình sản xuất hormone sinh dục như u tuyến yên, chấn thương sọ não, viêm não, viêm màng não…
• Người có bệnh lý tại tinh hoàn hoặc buồng trứng dẫn đến giảm sản xuất hormone sinh dục như: viêm tinh hoàn do từng mắc quai bị, xoắn tinh hoàn, tinh hoàn ẩn, chấn thương tinh hoàn, hóa trị, xạ trị hoặc suy buồng trứng sớm ở nữ…
• Mắc các hội chứng di truyền: Hội chứng Klinefelter (47,XXY) thường gặp ở nam, hội chứng Turner (45,X) ở nữ, hội chứng Kallmann – gây suy sinh dục kèm giảm hoặc mất khứu giác…
• Người dùng thuốc điều trị bệnh trong thời gian dài: corticoid, opioid, thuốc điều trị ung thư, thuốc điều trị tâm thần… có thể ức chế trục sinh dục.
• Người có lối sống không lành mạnh: lạm dụng bia rượu, thuốc lá, ăn uống kiêng khem, ít vận động, thiếu ngủ kéo dài…
• Các can thiệp y khoa hoặc tai nạn gây tổn thương cơ quan sinh dục hoặc tuyến yên đều làm tăng nguy cơ suy sinh dục.

Nam giới bị tiểu đường, béo phì có nguy cơ cao mắc chứng suy sinh dục

Triệu chứng suy sinh dục

Các triệu chứng suy sinh dục ở nam và nữ giới mà bạn cần biết sớm:

1. Nam giới

Các triệu chứng rõ ràng của suy sinh dục nam giới bao gồm giảm khả năng cương cứng tự nhiên, giảm cương cứng dương vật về đêm, ít cương cứng vào buổi sáng, giảm ham muốn tình dục, mệt mỏi không rõ nguyên nhân và thể tích tinh hoàn nhỏ hơn.

2. Nữ giới

Các đặc điểm lâm sàng của suy sinh dục nữ phụ thuộc vào độ tuổi phát hiện:

• Thiếu hụt estrogen trước tuổi dậy thì: Không phát triển dậy thì và vô kinh nguyên phát.
• Thiếu hụt estrogen sau khi hoàn thành tuổi dậy thì:

• Vô kinh thứ phát.
• Các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh: hồi hộp, bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, cáu gắt, lo lắng, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, rụng tóc, giảm ham muốn tình dục, khô hạn, khô âm đạo và mệt mỏi.
• Vô sinh.

Suy sinh dục ảnh hưởng như thế nào?

Nhìn từ góc độ tâm lý, dễ dàng nhận thấy suy sinh dục ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống của những người mắc phải. Tình trạng này tác động đến mỗi người theo nhiều cách khác nhau. Ở trẻ em và thanh thiếu niên mắc suy sinh dục phải đối mặt với những áp lực và lo lắng về tâm lý xã hội khác với người lớn tuổi mắc bệnh này, trong khi triệu chứng duy nhất có thể nhìn thấy ở người lớn tuổi là yếu cơ. Bất kể ở độ tuổi nào, người bệnh suy sinh dục thường có cảm giác cô lập, xấu hổ và xa lánh vì hai lý do chính.

Một lý do khiến người bệnh gặp khó khăn với những ảnh hưởng tâm lý của suy sinh dục là vì tình trạng này không được biết đến rộng rãi. Những người bị suy sinh dục thường trải qua “hành trình chẩn đoán” bao gồm chẩn đoán sai, thông tin không đầy đủ, chậm trễ trong việc tìm kiếm sự chăm sóc chuyên môn… và những lời khuyên sai lệch. Những trải nghiệm như vậy có thể làm xói mòn đáng kể niềm tin của người bệnh với bác sĩ và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Một lý do khác khiến những người bị suy sinh dục gặp khó khăn trong việc nhận được sự chăm sóc phù hợp là do tình trạng này gắn liền với sự kỳ thị xã hội. Suy sinh dục khiến các cá nhân có thể lo lắng rằng những người khác sẽ nghi ngờ giới tính hoặc bản dạng tình dục của họ nếu họ tiết lộ tình trạng này.

Những người bị suy sinh dục cảm thấy lo lắng rằng họ sẽ bị đánh giá tiêu cực nếu những người khác biết về các vấn đề về khả năng sinh sản của họ. Ngoài ra, suy sinh dục có ảnh hưởng lớn đến tâm trạng và sự kỳ thị vẫn tồn tại xung quanh các rối loạn tâm trạng.

Những người bị suy sinh dục thường phải đối mặt với sự kỳ thị liên quan đến đặc điểm tình dục.

Cách chẩn đoán ra sao?

Chẩn đoán suy sinh dục bắt đầu bằng việc khai thác tiền sử bệnh và khám lâm sàng kỹ lưỡng. Thang điểm Tanner được dùng trong chẩn đoán suy sinh dục, mô tả các thay đổi thể chất có thể dự đoán được mà mỗi cá nhân trải qua khi phát triển các đặc điểm sinh dục chính và phụ, đạt độ trưởng thành về mặt sinh dục. Thang điểm này dựa vào hai tiêu chí là sự xuất hiện của lông mu và sự gia tăng thể tích tinh hoàn và sự phát triển dương vật ở những người được xác định là nam hoặc sự phát triển ngực ở nữ.

Bên cạnh đó, để chẩn đoán suy sinh dục một cách khoa học, người bệnh có thể cần thực hiện các xét nghiệm để kiểm tra nồng độ hormone – estrogen ở nữ và testosterone ở nam. Ngoài ra, nồng độ hormone hoàng thể hóa (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH) cũng sẽ được kiểm tra. Bởi vì, LH và FSH là các hormone tuyến yên được kích thích bởi tuyến sinh dục.

Các xét nghiệm khác có thể bao gồm: đo hormone tuyến giáp, số lượng tinh trùng, siêu âm tinh hoàn, MRI tuyến yên và prolactin, xét nghiệm thiếu máu và các nguyên nhân di truyền có thể gây ra suy sinh dục.

Đối với phụ nữ, bác sĩ có thể yêu cầu siêu âm buồng trứng. Nếu nghi ngờ bệnh tuyến yên, có thể tiến hành chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT) để kiểm tra tuyến yên.

Các phương pháp điều trị suy sinh dục

Suy sinh dục có thể hoàn toàn chữa được

1. Điều trị ở nam

Điều trị suy sinh dục nam (tình trạng testosterone thấp) bằng liệu pháp thay thế testosterone. Liệu pháp thay thế testosterone có nhiều hình thức khác nhau, bao gồm:

• Gel bôi chứa testosterone: Thoa gel lên vùng da sạch và khô theo hướng dẫn của bác sĩ. Lưu ý là nam giới không để gel dính vào da người khác khi tiếp xúc.
• Tiêm testosterone vào cơ: Biện pháp này có thể bổ sung tiêm testosterone vào cơ mỗi 1 đến 2 tuần.
• Miếng dán testosterone: Sử dụng miếng dán chứa testosterone lên da hàng ngày theo hướng dẫn, đặc biệt là bạn thay đổi vị trí dán để tránh phản ứng da.
• Viên testosterone: Bác sĩ Nam khoa sẽ cấy những viên này dưới da và duy trì mỗi 3-6 tháng. Viên này cung cấp liều lượng testosterone ổn định và lâu dài.
• Viên nén testosterone ngậm dưới lưỡi: Đây là những viên thuốc dính được yêu cầu ngậm dưới lưỡi 2 lần một ngày. Bổ sung testosterone dạng này được hấp thụ nhanh chóng vào máu qua nướu.
• Gel xịt mũi testosterone: Dùng gel testosterone bôi vào mỗi bên mũi 3 lần một ngày.
• Testosterone dạng uống: Viên testosterone có tên là undecanoate có sẵn cho những người có lượng testosterone thấp do các tình trạng bệnh lý đặc biệt như hội chứng Klinefelter hoặc khối u làm tổn thương tuyến yên.

Thoa gel chứa testosterone lên da có thể hỗ trợ cải thiện suy sinh dục ở nam giới.

2. Điều trị ở nữ

Việc điều trị suy sinh dục tập trung vào bệnh lý tiềm ẩn, giúp phụ nữ khôi phục khả năng sinh sản nếu muốn và ngăn ngừa các biến chứng lâu dài của chứng suy estrogen như là loãng xương, tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và teo cơ quan sinh dục.

Theo nguyên tắc chung, phụ nữ trong độ tuổi sinh sản bị suy giảm estrogen do suy tuyến sinh dục nên được điều trị bằng liệu pháp thay thế hormone. Tuy nhiên, liệu pháp hormone có thể gây ra những biến chứng đáng kể như:

• Tăng sản nội mạc tử cung và ung thư trong liệu pháp estrogen không đối kháng – thường phải thêm progestin để ngăn chặn.
• Tăng nguy cơ ung thư vú, huyết khối tĩnh mạch, đột quỵ và bệnh tim thiếu máu cục bộ.

Sau thời kỳ mãn kinh, liệu pháp thay thế hormone được chỉ định cho các phụ nữ có triệu chứng đáng kể.

Có biện pháp nào phòng ngừa được không?

Việc phòng ngừa suy sinh dục bao gồm nâng cao nhận thức về các yếu tố nguy cơ, nhấn mạnh tầm quan trọng của lối sống lành mạnh và khuyến khích khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn. Cụ thể:

• Duy trì cân nặng hợp lý là một trong những cách quan trọng để phòng ngừa suy sinh dục ở cả nam và nữ. Việc giảm trọng lượng cơ thể đã được chứng minh giúp cải thiện rõ rệt nồng độ hormone sinh dục và giảm các triệu chứng liên quan.
• Tập thể dục thường xuyên giúp nâng cao sức khỏe toàn diện và hỗ trợ cân bằng nội tiết. Các bài luyện tập được cho là có thể hỗ trợ cải thiện suy sinh dục bao gồm tập tạ, HIIT, đi bộ nhanh 30-45 phút mỗi ngày giúp kích thích cơ thể sản xuất hormone sinh dục tự nhiên.
• Ngủ đủ giấc là điều kiện quan trọng để cơ thể tái tạo năng lượng và điều hòa nội tiết. Hormone sinh dục được sản xuất mạnh nhất trong các giai đoạn ngủ sâu. Vì vậy, hãy cố gắng duy trì giấc ngủ từ 7–9 giờ mỗi đêm.
• Kiểm soát tốt các bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, béo phì, rối loạn mỡ máu, bệnh gan – thận… có thể tác động đáng kể đến phòng ngừa suy sinh dục.
• Hạn chế rượu bia, thuốc lá và chất kích thích là bước không thể bỏ qua. Rượu làm suy giảm chức năng tinh hoàn và gan, ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa hormone. Nicotine trong thuốc lá gây co mạch, giảm lượng máu đến cơ quan sinh dục. Các chất kích thích mạnh như steroid đồng hóa gây ức chế trực tiếp khả năng sản xuất hormone tự nhiên.
• Giảm stress và xây dựng lối sống cân bằng giúp bảo vệ hệ nội tiết. Các phương pháp thư giãn thường được khuyến cáo là thiền, yoga, đi bộ, thở sâu, dành thời gian nghỉ ngơi hợp lý có thể giúp cân bằng tinh thần và phòng ngừa rối loạn nội tiết.
• Chế độ dinh dưỡng khoa học giúp tăng cường sức khỏe nội tiết tự nhiên. Những dưỡng chất như kẽm, vitamin D, magie, omega-3 và protein chất lượng cao có vai trò trực tiếp trong việc sản xuất hormone sinh dục. Ngược lại, thực phẩm nhiều đường, dầu mỡ và chế biến sẵn gây rối loạn chuyển hóa, từ đó làm giảm hormone.
• Sử dụng thảo dược thiên nhiên hỗ trợ cải thiện sức khỏe và sinh lý:

Với nam giới, bộ ba thành phần Eurycoma longifolia, Thông biển Pháp và Hàu đại dương đều được xem là những hoạt chất tự nhiên có khả năng hỗ trợ sức khỏe sinh lý nam, qua đó góp phần giảm nguy cơ suy sinh dục ở mức độ nhất định. Thảo dược thiên nhiên có tác dụng kích thích cơ thể sản xuất testosterone nội sinh, tăng cường tuần hoàn máu, cải thiện số lượng và chất lượng tinh trùng.

Với nữ giới, các thành phần thảo dược như Lepidium meyenii và P. Leucotomos giúp cơ thể tự điều hòa hoạt động của trục Não bộ – Tuyến yên – Buồng trứng. Nhờ đó, hỗ trợ cải thiện các rối loạn liên quan đến suy giảm nội tiết tố nữ như giảm ham muốn, khô âm đạo, rối loạn kinh nguyệt, bốc hỏa hay mất ngủ ở giai đoạn tiền mãn kinh – mãn kinh.

Suy sinh dục có thể xuất hiện các biểu hiện như mệt mỏi kéo dài, giảm ham muốn, rối loạn kinh nguyệt hoặc rối loạn cương. Việc nhận biết các dấu hiệu này giúp người bệnh kịp thời tầm soát và có biện pháp điều trị suy sinh dục phù hợp, tránh biến chứng như vô sinh, loãng xương hay rối loạn tâm lý.